قدس آنلاین: سینمای ایران در سال‌های اخیر از کمبود فیلم‌های دینی رنج می‌برد. فیلم‌سازان به ویژه سینماگران دهه ۴۰ و ۵۰ بیش از امروز نگاه ویژه به ژانر تاریخی-مذهبی داشتند و در دهه ۷۰ شاهد فیلم‌هایی بیشتری در این حوزه بودیم که این روند تا اواخر دهه ۸۰ هم ادامه یافت. فیلم‌های سینمایی و تله‌فیلم‌هایی مرتبط با زیارت و حرم امام‌رضا(ع) همچون «هر شب تنهایی»، «شب»، «در انتظار معجزه» «دعوتنامه»، «بیا از گذشته حرف بزنیم»، «روز هشتم»، «زیارت»، «آواز نقاره‌ها»، «انتظار» و «من و تو» محصول همان سال‌هاست.
همزمان با دهه کرامت و در آستانه میلاد امام‌هشتم(ع) نگاهی به کارنامه سینمای ایران در سیره امام‌رضا(ع) داشتیم. با رجوع به فیلم‌های ساخته شده طی چهار دهه اخیر می‌بینیم تولیدات مرتبط با معارف رضوی و زائران امام‌رضا(ع) تا دهه ۸۰ کمابیش وجود داشته و پس از آن، اثر سینمایی قابل‌توجهی ساخته نشده است. درباره بررسی دلایل این کم‌کاری و فقر فیلمنامه در حوزه رضوی با «کامبوزیا پرتوی» فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان خوشنام کشورمان که تاکنون چهار بار موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه از جشنواره فیلم فجر شده است، گفت‌وگو کردیم. فیلمنامه «هر شب تنهایی» و «شب» نوشته اوست. مشروح گفت‌وگوی ما با آقای پرتوی را که این روزها مشغول به سرانجام رساندن آثار ناتمامش است، در ادامه بخوانید.
پس از سه گانه رسول صدرعاملی، در این ۱۰ سال فیلم سینمایی قابل‌توجهی درباره زائران امام‌رضا(ع) ساخته نشده است، آیا دلیل این کاستی، فقر فیلمنامه خوب در این حوزه است؟
بیش از همه آنچه اهمیت دارد این است که چقدر در این باره احساس نیاز می‌شود، چه از طرف مسئولان فرهنگی و چه از طرف مردم؟ ۱۰سال پیش نیاز به تولیداتی در حوزه معرفت زیارت، هم از سوی تلویزیون، هم از طرف آستان قدس و هم از طرف آقای صدرعاملی، احساس شد. به همین دلیل کار را به من سفارش دادند و شروع به نگارش فیلم‌نامه‌ها کردم. آن موقع نیازش احساس می‌شد و شاید امروز چنین نیازی احساس نمی‌شود. ضمن اینکه ورود به این موضوع‌ها بسیار حساس است، باید مشخص شود هدف از ساخت چنین آثاری چه از طرف سفارش‌دهنده و چه سفارش‌گیرنده، چیست؟ اگر این مسائل شفاف شود، مسیر تولید اثر هموارتر می‌شود. آیا هدف این است که میز مسئولان را تقویت کنیم یا به معرفت مردم بیفزاییم؟ تعیین‌تکلیف این اهداف در ابتدای کار بسیار مهم است، چون نتیجه کار را مشخص می‌کند. مهم است سفارش‌دهنده به ماجرا چه نگاهی دارد و قرار است قصه از چه زاویه‌ای مطرح شود.
به نظر شما آثار دینی باید از مسیر سفارشی ساخته شوند یا فیلم‌سازی می‌تواند مستقل به این موضوعات بپردازد؟
معمولاً این آثار حتی اگر مستقل هم ساخته شوند، برداشت سفارشی‌بودن را همراه خودشان دارند. مشکل اینجاست، وگرنه بسیاری از هنرمندان با ایمان و باورشان، آثار دینی می‌سازند. باید دید خریدار این آثار چه کسانی هستند؟ من به عنوان فیلم‌نامه‌نویس حاضرم درباره امام‌رضا(ع) و زائران حضرت، فیلمنامه بنویسم، اما تهیه‌کننده‌ای برای ساخت چنین فیلم‌نامه‌ای پیشقدم نمی‌شود، بنابراین چاره‌ای نیست جز اینکه این فیلمنامه را به نهادهایی همچون آستان قدس رضوی بفروشم یا این نهادها به من سفارش کار بدهند. برای فیلم‌نامه‌هایی با موضوعات دینی و مذهبی، تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار شخصی پیدا نمی‌شود و همین موضوع، مانعی برای فیلم‌نامه‌نویس و فیلمساز است. در نهایت این فیلم‌نامه‌ها را باید به تلویزیون یا نهادهای فرهنگی متولی این حوزه ببرم که ساخته شوند. اکنون از طرف مسئولان و نهادهای فرهنگی برای ساخت چنین آثاری، خیلی احساس نیاز نمی‌شود که به منِ فیلم‌نامه‌نویس، سفارش کار بدهند. ضمن اینکه بهتر است هدف سفارش‌دهنده همان ابتدا مشخص شود که این اثر قرار است به ارتقای معرفتی مردم کمک کند و نویسنده باید در این راستا حرکت کند.
ماجرای نگارش فیلم‌نامه‌های «هر شب تنهایی» و «شب» هم از یک سفارش شروع شد؟ شما چطور به قصه این فیلم‌ها رسیدید؟
ببینید من یک ایرانی مسلمانم و عشق به امام‌رضا(ع) از بچگی در من نهادینه شده است. این عشق و ایمان را در خانواده‌ام، اطرافیانم، دوستان و آشنایانم دیدم، بنابراین همیشه دنبال فرصتی بودم که به این عشق و ایمان بپردازم و این فرصت از سوی آقای صدرعاملی و تلویزیون به من داده شد. درباره یافتن سوژه‌ها هم با همفکری آقای صدرعاملی به این قصه‌ها رسیدیم. پیش از اینکه آقای صدرعاملی با من صحبت کند، از آقای اصغر فرهادی کمک خواسته بودند و ایشان هم قصه‌ها را به آقای صدرعاملی دادند، قرار بود که فیلم‌نامه‌اش را بنویسند، ولی چون درگیر کار دیگری شدند آقای صدرعاملی از من خواستند که وارد ماجرا شوم و فیلم‌نامه‌ها را بنویسم که پس از مدتی تحقیق، نگارش را انجام دادم. در واقع طرح‌های اصلی وجود داشت و من آن را تبدیل به فیلمنامه کردم.
اگر به شما برای ساخت اثری مرتبط با امام‌رضا(ع) پیشنهاد شود، ایده و طرح خاصی برای پرداخت دارید؟
حرم پر از سوژه است، فقط کافی است در آن فضا قرار بگیرد و هدف سفارش‌دهنده هم روشن و شفاف باشد. مثلاً سریال «ده فرمان» ساخته کیشلوفسکی، سفارشی پشت آن نیست و تمایل کارگردان به این ماجرا موجب ساخت آن شده است. اینکه اگر قرار باشد به «ده فرمان» حضرت موسی در زمانه اکنون بپردازیم در چه موقعیت‌هایی قرار می‌گیریم و چگونه باید به آن پرداخته شود. خب از این منظر اگر قرار باشد به قصه «ضامن آهو» بپردازیم در شرایط امروزی چطور می‌توان به این ماجرا پرداخت و با چه دیدگاهی؟ این‌ها پرسش‌های اساسی است. قصه‌ها و ظرفیت‌های زیادی درباره حرم امام‌رضا(ع) و زائرانش وجود دارد که جای پرداخت و ساخت آثار سینمایی دارند. به یاد دارم پیش از ساخت فیلم‌های «شب» و «هر شب تنهایی»، یک شب با آقای صدرعاملی به حرم مشرف شدیم و تا صبح توی صحن‌ها قدم زدیم و صحبت کردیم که به دیدگاه‌های نزدیکی رسیدیم.
فضای حرم به شما برای نوشتن فیلمنامه کمک کرد؟
بسیار زیاد. ما در حرم قدم می‌زدیم و به هر کسی در آن جمعیت انبوه نگاه می‌کردیم، قصه خودش را داشت، کافی بود که یک لحظه مکث کنید تا قصه‌ها پیدا شوند. طرحی که آقای فرهادی برای این فیلم‌ها داشت به من فرصتی داد تا لحظه‌ای در حرم مکث و این قصه‌ها را پیدا کنم. باید ایمان و باور زائرانی که به آنجا آمده‌اند را ببینیم و به آن‌ها بپردازیم. حضور در فضای حرم خیلی به من کمک کرد.
چقدر جای خالی سینماگران در حرم مطهر احساس می‌شود، اینکه در حرم رضوی حضور پیدا کنند و قلاب ایده‌هایشان را وسط دریای قصه‌های مردم بیندازند؟
همین‌طور است. باید ببینیم چه نهادی یا شخصی این فرصت را برای سینماگران به وجود می‌آورد. برای من و آقای صدرعاملی این فرصت از سوی تلویزیون و آستان قدس رضوی ایجاد شد. نهادهای مسئول باید پای کار بیایند و از سینماگران حمایت کنند.
چقدر نهادهای سفارش‌دهنده، تعامل و زبان مفاهمه برای رسیدن به یک اثر هنری را در موضوعات سفارشی دارند و دست سینماگر را برای پرداخت هنری باز می‌گذارند؟
وقتی هدف سفارش‌دهنده برای فیلم‌نامه‌نویس یا فیلمساز مشخص باشد، مسیر شفاف می‌شود. وقتی چارچوب‌ها مشخص شود، کار راحت‌تر می‌شود. وقتی هدف سفارش‌دهنده ترویج مهربانی در جامعه باشد، فیلم‌نامه‌نویس می‌داند چطور این هدف را در اثرش به بار بنشاند. یادآوری انسانیت و مهربانی در اکثر آثار دینی و مذهبی وجود دارد، چون نیاز امروز بشریت است. هالیوود سالانه چندین فیلم و سریال درباره مسیح یا مسیحیت می‌سازد که هدفشان مشخص است و سعی می‌کنند مهربانی دینشان را ترویج کنند. این نگاه را در بسیاری از فیلم‌هایی که توسط پیروان ادیان مختلف ساخته می‌شود، می‌توان دید. ما در این حوزه بسیار کم‌کاری کردیم و شاید اولین کاری که در این باره ساختیم، فیلم «محمد» ساخته آقای مجیدی باشد که کودکی پیامبر مهر و رحمت را به تصویر کشیده است.
امیدواریم کار جدیدی از شما مرتبط با معارف رضوی ساخته شود و بار دیگر نام شما را در کنار یکی از کارگردان‌های خوب سینمای ایران ببینیم؟
امیدوارم نیازش احساس شود، اگر چنین شود حتماً کار جدید ساخته می‌شود، ضمن اینکه آدم‌های بهتر از من هم برای نوشتن وجود دارند. یک زمانی بنیاد فارابی این احساس نیاز را کرد که باید اثری در این‌باره ساخته شود. فیلم‌سازان را جمع کرد و به آن‌ها سفارش کار داد، دیدیم که همه با عشق و علاقه، فیلم‌هایی در این باره ساختند و آثاری که امروز وجود دارد، مربوط به همین تصمیم درست است. امیدوارم دوباره این حرکت‌ها آغاز شود.
انتهای پیام/
نظر شما